Төрелік ескертпе және қосылу шарты

2019 жылғы 21 қаңтардағы заңмен Заңның 8-бабының 4-тармағы шарт бойынша дауды шешу туралы тӛрелік келісімнің шарттары Тараптардың бірінде формулярларда немесе ӛзге де стандартты нысандарда айқындалған және екінші Тарап ұсынылған шартқа тұтастай қосылу жолымен ғана қабылдауы мүмкін екендігін кӛрсетумен толықтырылды (қосылу шарты) шын мәнінде, егер мұндай келісім талап қою үшін негіздер пайда болғаннан кейін жасалды.

Осылайша, Заңның 8-бабының 4-тармағында кӛрсетілген жағдайларда, егер тараптар талап қою үшін негіздер туындағаннан кейін дауды тӛрелікке беруге келісім жасаса ғана, дауды тӛрелік қарауы мүмкін.

Мұндай ӛзгерісті заң шығарушы әлсіз тарапты қорғау үшін қабылдады.
Ӛзгеріс 2019 жылғы 3 ақпаннан бастап қолданысқа енгізілді.Қорыту тараптар соттарға жүгінетіндігін және шартқа қол қойылған сәтте, яғни талап қою үшін негіздер туындағанға дейін туристік қызмет кӛрсетуге арналған үлгілік шартқа енгізілген тӛрелік келісімді (ескертпені) жарамсыз деп тануды сұрайтындығын кӛрсетті.

Мысалы, С.М. Рахиповтың «EMPERUM» ЖШС-ға талап қоюы бойынша, Т.О.Бусыгинаның «EMPERUM» ЖШС-ға талап қоюы бойынша, У.Н.Абдильмановтың «EMPERUM» ЖШС-ға талап қоюы бойынша, А.Ч Байгутдинованың «EMPERUM» ЖШС-ға, «Lioyds group» ЖШС-ға талап қоюы бойынша.

Алматы қаласы Медеу аудандық сотының 2022 жылғы 31 наурыздағы, 31 мамырдағы, 20 шілдедегі, 18 қазандағы ұйғарымдарымен және Нұр-Сұлтан қаласы Есіл аудандық сотының 2022 жылғы 25 шілдедегі ұйғарымымен аталған талап қою арыздары соттарға даудың қараусыз қалуына байланысты ӛтініш берушілерге қайтарылды немесе қараусыз қалдырылды, ӛйткені шартта барлық дауларды тӛрелікте қаралатыны туралы талап қамтылған.

Соттар талап қоюларды АПК-нің 152-бабы бірінші бӛлігінің 7) тармақшасының негізінде қайтарған немесе 279-бабының 5) тармақшасының негізінде қараусыз қалдырған.

Ұйғарымдарға апелляциялық сатыдағы сотқа шағым жасалды және заңды әрі негізді түрде енгізілген деп ӛзгертусіз қалдырылды.
Соттар мына құқық нормаларын ескермеген.Сонымен, АК-нің 389-бабының 1-тармағына сәйкес ережелерiн тараптардың 
бiреуi формулярларда немесе ӛзге стандартты нысандарда белгiлеген және басқа тарап оны ұсынылған шартқа тұтастай қосылу жолы деп қабылдай алатын шарт қосылу шарты деп танылады.

«Қазақстан Республикасындағы туристік қызмет туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 17-бабының 1-тармағында туристік қызметтер кӛрсету шарт негізінде жүзеге асырылады. Туристік қызмет кӛрсету шарты, гидпен және экскурсоводпен жасалатын шарттарды қоспағанда, жазбаша нысанда жасалады және Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес болуға тиіс деп кӛзделген. 

Туристік қызмет кӛрсетуге арналған шарттың елеулі талаптары Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен үлгілік шартта белгіленеді.«Туристік қызмет кӛрсетуге арналған үлгілік шартты бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2015 жылғы 30 қаңтардағы № 81 бұйрығымен туристік қызмет кӛрсетуге арналған үлгілік шарт бекітілді.

Сонымен қатар, үлгілік шарттың 7-тарауында туристік қызмет кӛрсетуге арналған шартты Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына қайшы келмейтін ӛзге де талаптармен толықтыруға жол берілетіні кӛзделген.
Тӛрелік ескертпе қосылу шартының мәтініне енгізілгенде, қосылатынтарапты ерік білдіруден іс жүзінде айырады.
Осылайша, талап қою үшін негіздер туындағанға дейін туристік қызмет кӛрсетуге арналған Үлгілік шартқа енгізілген тӛрелік ескертпе АК-нің 158-бабының 1-тармағына сәйкес мазмұны тӛрелік туралы заңнаманың талаптарына сәйкес келмейтін мәміле ретінде жарамсыз деп танылуы мүмкін.

Бұл ретте соттар АК-нің 161-бабында соттың барлық мәмілені емес, оның қандай да бір заңсыз бӛлігін ғана жарамсыз деп тану мүмкіндігі кӛзделгенін ескеруге тиіс.

Алайда, соттар талап қою үшін негіздер туындағанға дейін туристік қызмет кӛрсету шартына енгізілген тӛрелік келісімнің жарамсыздығына қарамастан, АПК-нің 152-бабы бірінші бӛлігінің 7) тармақшасына немесе 279-бабының 5) тармақшасына сілтеме жасай отырып, талап қоюды қайтарады.

Даулардың осы санаты бойынша соттар Заңның 10-бабына сәйкес тӛрелiк талқылау нысанасы бойынша талап қою берiлген сот, егер тӛрелік келiсiм жарамсыз, күшiн жойған немесе орындалуы мүмкін емес деп таппаса, егер тараптардың кез келгенi бұл туралы ӛтiнсе, даудың мәнi бойынша ӛзiнiң алғашқы ӛтiнiшiн ұсынудан кешiктiрмей тараптарды тӛрелікке жiберуге тиiс екендігін ескермейді. 

Осы баптың бірінші бӛлігінде кӛрсетілген талап қою берілгеніне қарамастан, сот тӛрелік талқылау нысанасының оған соттылығы туралы мәселені қарапжатқанда, тӛрелік талқылау басталуы немесе жалғасуы және тӛрелік шешімшығарылуы мүмкін. 

Сондықтан, егер талап қоюшы дауды мәні бойынша шешуге талап қою кезінде сотқа талап қою үшін негіздер туындағанға дейін туристік қызмет кӛрсетушартына енгізілген тӛрелік келісімді жарамсыз деп тану туралы сотқа дербес талапты мәлімдемесе, онда сот Заңның 10-бабының ережелерін қолдануға және дауды мәні бойынша қарауға тиіс, ӛйткені сот мұндай тӛрелік ескертпенің
жарамсыз деп таныды.

Егер талап қоюшы сотқа талап қою кезінде талап қою үшін негіздер туындағанға дейін туристік ызмет кӛрсету шартына енгізілген тӛрелік келісімді жарамсыз деп тану туралы талапты бір мезгілде мәлімдесе және дауды мәні бойынша шешуді сұраса, мысалы, залалды ӛндіріп алуды сұраса, онда сот мұндай дауды қарауға міндетті емес. Бұл жағдайда сот тараптарды тӛрелікке жіберіп,соттың ұйғарымында Заңның 20-бабының ережелерін түсіндіреді.

Заңның 20-бабының 1-тармағына сәйкес тӛрелік ӛзіне шешуге берілген дауды қарауға ӛкiлеттiктepi (юрисдикциясы) бар немесе жоқ екендiгi туралы мәселенi, оның iшiнде тараптардың бiрi тӛрелiк келiсiм жарамсыз деген себеппен тӛрелiк талқылауға қарсылық бiлдiрген жағдайда дербес шешедi. Бұл мақсат үшін шарттың бір бӛлігі болып табылатын тӛрелік ескертпе, шарттың басқа талаптарына тәуелді емес келісім ретінде түсіндіріледі. Тӛреліктің шарттың жарамсыздығы туралы шешім шығаруы тӛрелік ескертпенің жарамсыздығына әкеп соқпайды.

Егер тӛрелік ӛз құзыретінің болуына қатысты, жарамсыз тӛрелік ескертпеболған кезде туристік қызмет кӛрсету шартынан дауды қарауға қатысты дұрыс шешім қабылдамаса, онда сот Заңның 8-бабының 4-тармағына сәйкес мұндай тӛрелік шешімді мәжбүрлеп орындатудан бас тартуы не Заңның 52-бабының 2-тармағының негізі бойынша оның күшін жоюы мүмкін.
Заңның 52-бабының 2-тармағына сәйкес тӛрелік шешім шығарылған дау Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша тӛрелік талқылаудың нысанасы бола алмайтыны айқындалған жағдайда сот тӛрелік шешімнің күшін жояды.

Дау, егер, біріншіден, тӛрелік келісім болмаса, ол жарамсыз болса, күші жойылса немесе орындалуы мүмкін болмаса (Тӛрелік туралы заңның 8-бабының 1-тармағына сәйкес тараптардың арасында жасалған тӛрелік келісім болған кезде дау тӛреліктің қарауына берілуі мүмкін), екіншіден, тӛрелік даулардың белгілі бір санатын қарауға құқығы жоқ болса (Заңның 8-бабының 8 және 9-тармақтары),тӛрелік талқылаудың нысанасы бола алмайды.

Осыған ұқсас норма Заңның 57-бабы 1-тармағының 2) тармақшасында кӛзделген.

Бұл ретте соттар Заңның 20-бабының 2-тармағына сәйкес тарап даудың мәнi бойынша алғашқы ӛтiнiш берiлгенге дейiн тӛрелiктiң ӛзiне шешуге берiлген дауды қарауға тӛрелiктің ӛкiлеттiктерi жоқ екенi туралы мәлiмдеуге құқылы.Бұл ретте Заңның 20-тармағының 1-бабы 2) тармақшасына сәйкес тарап ӛзі даудың мәні бойынша бірінші ӛтінішті бергенге дейін тӛрелікке шешуге берілген дауды қарауға оның ӛкілеттігі жоқтығы туралы мәлімдеуге құқылы.

Осылайша, егер тӛрелік келісімнің жарамсыздығы туралы мәлімдеген тарап бір мезгілде қосылу шарты түрінде жасалған туристік қызмет кӛрсету шартынан туындаған даудың мәні бойынша талаптарды мәлімдесе, онда мұндай тарап тӛреліктің құзыретін іс жүзінде мойындайды және Заңның 9-бабының 2-тармағына сәйкес тараптар тӛрелік келісімді талап қоюды алмасу және талап қоюды қайтарып алу арқылы талап қою үшін негіздер туындағаннан кейін іс жүзінде жасады деп саналады. 

Назар аударыңыз!

       «Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, Бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкендігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық кеңесті, құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.

         Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.